وبا در زمان قدیم در شمار بلایای آسمانی شناخته می شد. وقتی که وبا در منطقه ای شایع میگردید ، مبتلاشدگانِ این بیماری لاعلاج را درو می کرد و چون مردم راه مبارزه با آن را نمی دانستند رعایت نکات بهداشتی را نمی کردند و نتیجه آن می شد که دامنه ی این بیماری لاعلاج به سرعت گسترده تر شود در تاریخ دوران قاجار و پیش از آن از بروز وبا در نقاط مختلف جهان و در ایران و تلفاتی که به مردم وارد آورده است گزارش ها و حکایت های دردآوری را مشاهده می کنیم هم اکنون نیز در آفریقا گه گاه خبرهای تعصب آوری در مورد شیوع وبا به گوش می رسد. در روزگاران قدیم وقتی وبا می آمد مردم وحشت زده به خارج شهر می گریختند و چند ماهی با بیم و امید از شهر و دیار خود آواره می شدند. آن طور که بزرگان خانواده می گفتند این بیماری با بیماری های دیگر تفاوت داشت و مرگ ناشی از وبا بی مقدمه و گونه ای دیگر بود، برای مثال یک شخص مبتلا می رفت به اتاق دیگری که لیوان آبی بیاورد و در آنجا در جا جان به جان آفرین تسلیم می کرد وقتی به سراغش می رفتند می دیدند مرده است در حالی که تا چند دقیقه پیش از آن سرپا بود و سالم به نظر می رسید، وحشت از وبا تا اواسط دوران سلطنت «ناصرالدین شاه» ادامه داشت با افتتاح دارالفنون و آمدن پزشکان خارجی به ایران مردم رفته رفته با چگونگی پیش گیری از این بیماری لاعلاج آشنا شدند و در آغاز قرن بیستم مرض وبا دیگر بیماری لاعلاجی به شمار نمی آمد. در آرشیو این نویسنده اطلاعیه ای با چاپ سنگی در ابعاد 35 در 40 وجود دارد که از سوی یکی از استادان پزشکی دارالفنون نوشته شده و راه پیش گیری و مبارزه با وبا تشریح گردیده است متن اعلامیه چنین است:
اداره حفظ الصحه (بهداری) تهران
بحمد الله تبارک و تعالی
از وقتی که به واسطه ی ترقیات جدیده علمیه مبدا و منشا وبا معلوم شده است از این ناخوشی جز اسم هولناک چیزی باقی نمانده و مثل سایر امراض اگر به طبیب حاذقی رجوع نمایند چندان اندیشه نباید داشت محض اطلاع و آگاهی این ورقه را بخوانند تا به کلی مطمئن و آسوده خاطر باشند
پیش بندی(پیش گیری)
آبی که جوشیده نیست نخورند…..
از تمام مشروبات که آب نجوشیده داخل آنهاست از قبیل دوغ و شربتها احتراز کنند……..
کلیه غذاها و میوه جاتی که تر و آلوده شده باشند ممنوع است مگر آنکه در آب جوشیده آنها را بشویند…..
از میوه جات نارس و فاسد اجتناب کنند…….
غذاها و میوه جاتی که اسباب تلیین (لینت بخشیدن) مزاج می شوند ممنوع است……
خوردن مُسهِل(داروی ضد اسهال) خطر دارد…….
تمام بدن مخصوصاً شکم را خوب پوشانیده و از سرما خوردگی محفوظ دارند……..
دست ها و مخصوصاً زیر ناخن ها را روزی چند مرتبه بشویند……
حوض آب و حوضچه و مجرای آب را پاک کنند و آب کثیف را در حیاط نپاشند………
مَبرَز( دستشویی)را پاکیزه و تمیز کنند یک مثقال (داراشکنه) در یک من آب حل نموده بپاشند و یا آنکه زاج سبز و کات کبود و آهک در مَبال (توالت) بریزند……..
شربتخانه مجاور مبال خانه یا نزدیک مبال خانه(دستشویی) همسایه نباشد و اگر تا به حال چنین بوده است فوراً تغییر دهند. آب انبار یا چاه خانه هم اگر نزدیک مبال است ابداً آب از آن بر ندارند……
در خانه اطاق علیحده(جداگانه) جهت مریض مهیّا کنند…..
در هر خانه که مرض بروز نمود فوراً به مجلس حفظ الصّحه (بهداشت) اطلاع دهند…
از مُسکِرات(مشروبات الکلی) اجتناب نمایند…..
کلّیه اغذیه را گرم گرم بخورند و به جای آب حتی الامکان چای بی قند یا کم شیرین مصرف کنند…..
آبگوشت و آش سرد نخورند ولی گرم آنها خیلی خوب است…..
در پاکیزگی خانه و منزل خیلی مداقه (تامل) نمایند زیرا که کثافت از اسباب عمده این ناخوشی است……
علاج
همینکه مرض وبا در خانه بروز کرد باید فوراً به طبیب رجوع نمود…..
در امر معالجه به هیچ وجه اهمال نکنند…..
مرض وبا دارای سه هنگام است در هنگام اوّل قی (استفراغ) و اسهال و در هنگام دویّم سرد شدن بدن و در هنگام سیّم تب عارض می شود…..
از قرار معروف بهترین دواهای وبا (سائل) است اندازه خوراک آن از پنج تا بیست نخود(192 میلی گرم) است………
در علاج هنگام اول (سائل) خیلی خوب است…….
تریاک(یک گندم)(4 میلی گرم) شکر سرب (چهار گندم) بدهند در اطفال کمتر از این مقدار استعمال میشود……
در کسانی که عادت به تریاک دارند پیش از این قدری که میخورند بدهند…..
دم کرده ی برگ گردو و دارچین و چای پر رنگ خیلی خوب است…..
در اطفال (سائل) و (سالیسیلات دو بیسموت) روزی چهار پنج نخود بدهند……
در هنگام دویّم که بدن سرد می شود باز اگر اسهال باقی است ادویه مذکوره را بدهند…….
و از الکل کافوری یک جز کافور نه جزء الکل روزی هفت هشت قطره بدهند…..
در هنگام سیّم اگر مریض شاش بند شود فوراً به طبیب اطلاع دهند…
مریض را در باغ و باغچه زیر درخت یا در ایوان و اطاق وسیع پرستاری نمایند….
لباس های مریض و لحاف و رخت خواب را پس از رفع حاجت بسوزانند……
هر چه به قی و اسهال دفع می شود با احتیاط ضبط نموده و در مبال یا روی زمین نریزند ابتدا محلول داراشکنه یا کات و زاج به آنها زده پس از آن بسوزانند یا زمین را خیلی گود کرده خاک کنند…..
از ظرفی که مریض در آن غذا خورده شخص سالم غذا نخورد…….
به توسط مقرب الخاقان دکتر بازیل معلم طب و غیره
ترجمه «میرزا عبدالمجید خان خلیفه»
مدرسه مبارکه ی دارالفنون
بازیل از ارمنیان مقیم اصفهان است. وی متولد 14 ژوئن 1857 م (160 سال پیش)در جلفای اصفهان متولد شد و تحصیلات پزشکی خود را در انگلستان در رشته ی پزشکی به پایان رسانید. وی استاد پزشکی دارالفنون بود و در طول حیات خود 189 پزشک حاذق تربیت کرد. وی 22 سال رئیس گروه پزشکی دارالفنون بود و در زمان «مظفرالدین شاه» به نمایندگی دولت ایران در کنفرانس بهداشت شرکت کرد.