این نامه احتمالاً از سوی یکی از وکلای مجلس در دوران جنگ جهانی اول برای حاج میرزا مهدی مجتهد زنجانی، ارسال شده است. آغاز نامه مربوط به یک دعوای ملکی است که پرونده آن در دست رسیدگی توسط حاج میرزا مهدی مجتهد زنجانی بوده است.
حاج میرزا مهدی مجتهد زنجانی
توضیح آنکه در آن زمان، امور مربوط به دادگستری، توسط مجتهدین تراز اول، مورد بررسی قرار می‌گرفت و حکمی که علما صادر می‌کردند، توسط مأمورین دولتی به مرحله اجرا در می‌آمد. به عبارتی دیگر اموری که امروزه توسط دفاتر اسناد رسمی و دادگاه‌ها انجام می‌شود، در آن زمان در دست مجتهدین بود. از آن‌جا که مطالب بخش دوم این نامه درباره مسائل سیاسی کشور می‌باشد و مربوط به زمانی است که روس و انگلیس می‌کوشند تا ایران بی‌طرف را در جنگ جهانی اول در شمار متحدین خود درآورند، این نامه از نظر تاریخی حائز اهمیت است.
اینک متن بخش دوم این نامه:
«اخباری که امروزه مستور و دارای اهمیت است اینست که سفرای دول جنگجوی هردوطرف، با نهایت شدت به دربار دولتی فشار آورده ،هر دو تکلیف از دولت میخواهند. نمایندگان روس و انگلیس متقاعد به بی طرفی مایل به متفقین دولت گردیده راه درازی از خط کرمانشاه برای عبور قشون روس بطرف بغداد و کمک به انگلیس در بین النهرین (عراق) تقاضا نموده ضمنا تعویضات معروضه را میدهند
1) بخشش قروض قدیمیه 2) تأدیه ماهی سه میلیون منات تا اخر جنگ 3) تقدیم پنجاه هزار قبضه تفنگ 4) تهیه یک کارخانه فشنگ سازی که روزی پنجهزار دانه فشنگ بدهد 5) ابطال معاهده نهصد و هفت* راجع به تقسیم اقتصادی ایران به سه منطقه 6) ابطال پاره ای مواد معاهده ترکمنچای راجع به امتیازات حقوقی و محاکمه اتباع خارجه 7) تادیه صد کرور تومان پول بعد از جنگ بعنوان قرض سهل الشرایط 8) عدم دخالت به امورات ایران .
اینها تعویضاتیست که دولت روس و انگلیس در مقابل مقتضیات خویش به دولت وعده میدهند.ولی هنوز دولت تقاضای آنها را قبول نکرده است. دولت آلمان و عثمانی هم مطابق این مقتضیات تقاضاهایی کرده ولی تعویضات انها کاملا معلوم نگردیده همین قدر دانسته شده است که درصورت مساعدت با انها استقلال ایران را تامین خواهند کرد.. (پرنس رس) وزیر مختار المان هنوز به تهران مراجعت نکرده با نهایت جدیت مشغول شورانیدن اهالی و ایلات به ضد روس و انگلیس بوده و یک درجه هم نتیجه گرفته است علمای عظام جنوب کلیه با مقاصد ایشان همراهی کرده در هر نقطه تهیه استعداد دیده در قسم کمیته تشکیل یافته مشغول کار است . در هرصورت اوضاع خیلی باریک گردیده دولت هم معطل مانده است و همه جا هم به هم خورده است. »
- این سند دارای دوبخش است که صفحه نخست در پیوند با دعوی حقوقی و توضیحات کسی است که نام و نشانش روشن نیست و بخش دویم آن در پیرامون خواست ها و کارهای دول درگیر در “جنگ جهانی اول” در پیوند با ایران می باشد . همچنین تاریخی در این نوشته وجود ندارد ( از روی خواست دولت های درگیر جنگ ، موضوع قزوین، تحریک ایلات بدستیاری آلمانها می توان یقین کرد که این نوشته برای سال‌های نخست آغاز جنگ جهانی یعنی 1294 خورشیدیست)
- منظور از معاهده نهصد و هفت همان قرارداد 1907 سن پترزبورگ است که روسیه و انگلستان ایران را به سه منطقه ی شمالی (زیر نفوذ روسیه) بی طرف (بخشهای میانی ایران) و جنوبی (زیر نفوذ بریتانیا) بخش بندی کرده و برای خود بدون آگاهی ایرانیان منطقه ی نفوذ قایل شده بودند؛ در جنگ جهانی نخست این بخش بندی ها را در میان خود بکار می بستند. این قرارداد بدنبال سقوط امپراتوری روسیه (1918) از میان رفت.
