«چارکوفسکی» جانشین «دومانتوویچ»
از دوران فرماندهی «چارکوفسکی» دومین فرماندۀ بریگاد سوارۀ قزاق اطلاعات زیادی در دست نیست. «کاظم زاده» در این مورد مینویسد:
«تنها تحولی که در دورۀ فرماندهی «کلنل چارکوفسکی» در بریگاد سوارۀ قزاق پدید آمد این بود که بریگاد به چهار «باطری» توپ مجهز شد. این اقدام هم ناخواسته و اتفاقی بود؛ زیرا «چارکوفسکی» درصدد آن نبود که بریگاد سوارۀ قزاق را به آتشبار مجهز کند. ماجرا از این جا آغاز شد که «آجودان باشی» روزی برای بازدید قزاقخانه رفت، در دفتر فرمانده، چشمش به عکسی افتاد. این عکس «گراندوک میخائیل نیکلایوویچ» نایب السلطنۀ قفقاز را در حال بازدید از واحد توپخانۀ قزاق روسی نشان میداد. آجودان باشی به نظرش رسید که چه خوب میشد اگر بریگاد سوارۀ قزاق هم به واحد توپخانه مجهز بشود. در بازگشت از قزاقخانه، این نظر را با «نایب السلطنه»؛ «کامران میرزا» که وزیر جنگ بود در میان گذاشت، «نایب السلطنه» هم با شاه مطرح کرد و «ناصرالدین شاه» از وزیر جنگ برآورد هزینه خواست. در اجرای دستور همایونی، «کلنل چارکوفسکی»، مراتب را به ستاد « نایب السلطنۀ» قفقاز گزارش داد. «گراندوک» تقاضای شاه ایران را به اطلاع تزار «الکساندر سوم» رسانید و به دستور امپراتور، چهار باطری توپ همراه با مهمات، به عنوان هدیۀ «تزار» به دربار تهران فرستاده شد و بریگاد سوارۀ قزاق برای نخستین بار به تعدادی آتشبار مجهز گردید.»
قرارداد «چارکوفسکی»
در مآخذ فارسی از جمله کتاب «تحولات سیاسی نظام ایران» تألیف آقای« قائم مقامی» به این موضوع اشاره شده است که قراردادی مربوط به استخدام «کلنل چارکوفسکی» وجود دارد لیکن متن قرارداد در هیچ یک از مآخذ یاد شده نیامده است. تلاش نگارنده برای دسترسی به قرارداد «چارکوفسکی» ادامه داشت تا اینکه در سال 1354 هنگامی که در آرشیو وزارت خارجۀ انگلستان در جست و جوی اسناد انقلاب مشروطیت بودم، در یکی از مکاتبات آن ایام، اشاره ای به این موضوع یافتم و معلوم شد که متن قرارداد در روزنامۀ «حبل المتین» به چاپ رسیده است. خوشبختانه به دورۀ روزنامۀ «حبل المتین» در آرشیو کتابخانۀ ملی دسترسی حاصل شد و اینک متن قرارداد منعقدۀ وزارت امور خارجۀ ایران و وزیر مختار روسیۀ تزاری در مورد استخدام «کلنل چارکوفسکی» به نقل از حبل المتین مورخ شنبه 27 ربیع الاول سال 1325 هجری قمری، سال اول مطابق با اردیبهشت ماه جلالی 829 و مطابق با 11 مه 1907 میلادی در اینجا نقل میشود. توضیح آنکه این نشریه در تهران چاپ میشد و با «حبل المتین بمبئی» متفاوت است.
قرارداد استخدام «کلنل چارکوفسکی» دومین فرماندۀ بریگاد قزاق
نظر به میل و ارادۀ اولیای دولت اعلیحضرت اقدس همایونی که صاحب منصبان قزاق روس به جهت مداومت نمودن در تعلیم جزو، از سواران رکابی دولت علّیۀ ایران مدتی بوده باشند، امضاکنندگان ذیل با شرایط مفصلۀ آتیه، این قرارنامه را منعقد و امضا نمودند.
- فصل اول: عالیجاه، مجدت همراه، پالکونیک اتاماژور، مسیو «چارکوفسکی» که در جای پالکونیک «دومندوویچ» از طرف ادارۀ حربیۀ قفقاز معین شده، در مدت سه سال مشغول خدمت دولت علیۀ ایران خواهد بود. تکلیف عالیجاه مشارالیه، این است که به سوارانی که از طرف ادارۀ حربیۀ دولت ایران به او سپرده خواهد شد، تعلیم و مشق بدهد و موافق همان قرار تعلیم و مشق که به قشون دولت قوی شوکت روس می آموزد، به سواران مزبور بیاموزند.
- فصل دوم: عالیجاه پالکونیک «چارکوفسکی» باید سه نفر صاحب منصب و پنج نفر «اورادینسک» قزاق که از طرف ادارۀ حربیۀ قفقاز معین خواهد شد، به جهت معاونت در تعلیم و مشقِ سواران سابق الذکر داشته باشد، به محض تعیین صاحب منصبان و اورادینسک مزبور به، معجلاً اسامی ایشان را پالکونیک مشارالیه به سفارت اعلیحضرت امپراتوری مقیم دارالخلافۀ تهران خواهند فرستاد و سفارت دولت معظم الیها به اولیای دولت ایران خواهد رسانید.
- فصل سوم: اولیای دولت علیۀ ایران متعهد میشوند که در ازاء خدمتگزاری پالکونیک «چارکوفسکی» از قرار تفصیل ذیل مواجب و علیق در حق مشارالیه برقرار و کارسازی دارند. مواجب از قرار سالی دو هزاروچهارصد تومان که عبارت از بیست و چهار هزار فرانک باشد، سه ماه به سه ماه، پیش، عاید دارند و علیق یومیۀ پنج رأس اسب را بپردازند. صاحب منصبانی که معاون پالکونیک «چارکوفسکی» میباشند همان مواجب صاحب منصبان همراهان پالکونیک دومندویچ را که به خاک ایران آمده بودند خواهند داشت و هریک از «اورادینسکها» ماهی مبلغ بیست تومان که سالی دویست و چهل تومان باشد، مواجب خواهد داشت.
- فصل چهارم: اولیای دولت علیۀ ایران نیز متعهد میشوند که از روز امضاء این قرارنامه، به جهت خرج راه آمدن پالکونیک چارکوفسکی، مبلغ یکصد عدد «نیم امپریال» کارسازی نمایند. به هریک از صاحب منصبان جدید که در جای صاحب منصبان پیش، معین میشوند هفتادوپنج عدد نیم امپریال و به هریک از اورادینسکها که تازه به خاک ایران می آیند، بیست و چهار عدد نیم امپریال به جهت مصرف مزبور خواهند داد.
- فصل پنجم: از روز امضاء قرارنامه، پالکونیک چارکوفسکی داخل خدمت محسوب میباشد و از همین تاریخ، حق مواجب، که در فصل سوم ذکر شده، خواهد داشت و سایر صاحب منصبان و اورادینسکها که در فصل دوم همین قرارنامه ذکر شده اند، همین طور حق مواجب خواهند داشت.
- فصل ششم: در روز امضاء این قرارنامه، مبلغ چهارصد تومان که عبارت از چهار هزار فرانک باشد از بابت مواجب دوماهۀ پالکونیک چارکوفسکی داده خواهد شد. البته در رأس سه ماهۀ ثانی، حق مطالبۀ چهارماهۀ مواجب که یک ماه سوم سه ماه اول باشد و سه ماه ثانی را خواهد داشت.
- فصل هفتم: در جمیع کارهای متعلقه به خدمت خود، پالکونیک چارکوفسکی باید به دستورالعمل وزارت جنگ دولت علیۀ ایران که خود مشارالیه تابع است، حرکت نماید و وزارت مزبوره هم متعهد است که مواجب مشارالیه را بپردازد.
- فصل هشتم: مخارج سفرهایی که بنا به فرمایش اولیای دولت علیۀ ایران، پالکونیک «چارکوفسکی» در خدمت خود خواهد نمود، اولیای معظم الیهم کارسازی دارند.
- فصل نهم: پالکونیک چارکوفسکی نمیتواند شرایط و تعهداتی که در این قرارنامه شده، به اختیار خود منسوخ نماید و همچنین نمیتواند قبل از انقضای مدت سه سال، ترک خدمت دولت علیۀ ایران نماید ولی در صورتی که مزاج او به نحوی که نتواند از عهدۀ خدمت مرجوعه برآید منحرف شود، اولیای دولت علیۀ ایران قبل از انقضاء مدت قرارنامه، او را معاف خواهند داشت. در صورتی که کارهای لازمه برای «پالکونیک چارکوفسکی» روی دهد یا عدم استقامت مزاج مستوجب شود که مشارالیه باید موقتاً از خاک دولت ایران بیرون رود، اولیای دولت اعلیحضرت همایونی، مرخصی که بیشتر از سه ماه طول نخواهد کشید خواهد داد ولی پالکونیک چارکوفسکی حق مواجب و علیق این سه ماهه را به هیچ وجه من الوجوه نخواهد داشت و شروط و قرارهای این فصل نهم قرارنامۀ حالیه، به جمیع صاحب منصبان و اورادینسک روسی که در این قرارنامه ذکر شده اند متعلق خواهد بود.
- فصل دهم: اولیای دولت علیۀ ایران متعهد میشوند که بعد از انقضای مدت سه سال این قرارنامه که در این مدت این قرارنامۀ عالیه استقرار دارد، به جهت مراجعت نمودن پالکونیک چارکوفسکی و همچنین سایر صاحب منصبان و اورادینسکهای روس، معادل مبلغی که در فصل چهارم ذکر شده، به عنوان خرج راه ایشان بدهند. در صورتی که به میل و رضای اولیای دولت اعلیحضرت اقدس همایونی، قبل از انقضای مدت سه سال، قرارنامۀ حاضره، منسوخ گردد باید اولیای معظم الیهم همین تنخواه را به مشارالیهم عاید دارند.
- فصل یازدهم: پالکونیک «چارکوفسکی» و صاحب منصبها و اورادینسکها که در همین قرارنامه ذکر شده اند، باید در ظرف دو ماه و نیم از روزی که خرج راه ایشان که در فصل چهارم شرط شده و به توسط سفارت اعلیحضرت امپراتوری مقیم دارالخلافۀ تهران داده میشود، در تهران حاضر باشند. در تهران فی 12 شهر رمضان المبارک سنۀ 1299 هجری مطابق 16 ماه ایول سنۀ 1882 مسیحی.
امضاء: «میرزا سعیدخان»، وزیر امور خارجۀ دولت علیۀ ایران
امضاء: وزیر مختار کل ممالک دولت قوی شوکت روسیه