کوی نوبار
نام کویی است بس بزرگ و گسترده از شهر تبریز، که در نوشته ها و نقشه ها آن را به صورت «نوبر» می نویسند ولی بومیان شهر آن را «نوبار» تلفظ می کنند.
این کوی چون در گذشته های بسیار دور، بیرون از قلعه شهر در گوشه جنوب شرقی آن، جدیداً احداث شده بوده، از این رو «نوور» یا «نوبر» و «نوبار» نام گرفته بوده است. چنانکه بخشی از جنوب غربی شهر را که در سده های اخیر پدیده است، «شهر نو» می نامند.
لازم به یادآوری است که این کوی نه در قرن های اخیر بلکه سالهای بسیار پیش احداث گردیده بوده است زیرا «حمدالله مستوفی» در «نزهت القلوب» (740 ه.ق.) در بحث راجع به تبریز، ، از این کوی و دروازه آن سخن به میان آورده است.
در زمین لرزه 1193 ه.ق پس از ویران شدن شهر که «نجفعلی خان دنبلی بگلربیگی آذربایگان»، بارویی دور شهر کشید، دروازه ای که از قلعه به «کوی نوبر» باز می شد در محلی قرار گرفت، که امروزه با آغاز خیابان تربیت و سرکوچه «تایا باجی» (دایه باجی) که هنوز هم به همین نام باقی است، مطابقت می نماید و مردم آنجا را به ترکی «نوبار قاپوسی» می گویند.
واژه «نو» به معنای تازه و جدید، در زبان آذری، به همان صورت پهلوی یعنی «نوک» و «نوکه» تلفظ می شده است و ما آثار این طرز تلفظ را در نامهای «نوکه ده» (نوچه ده) و «نقده» (نوغه ده) و «نوکه دیزج» می بینیم ولی به مرور زمان بر اثر تاثیر فارسی دری در آذری، واژه به صورت «نو» درآمده و تلفظ قدیم آن فراموش شده است.
واژه «بر» یا «بار» که بخش دوم نام کوی را تشکیل می دهد، چنانکه کراراً در جای دیگر نیز گفته ایم به معنای: طرف،سو،سمت، کنار، پهلو،ساحل است که در واژه های جویبار و دربایار رودبار در فارسی و به صورت «بره» و «ور» در آذری دیده می شود ، روی هم رفته از «نوبر» معنای سمت جدید یا کوی جدید یا بخش نوین مستفاد می گردد.
«نادرمیرزا» درباره این کوی می نویسد:
کویی بس بزرگ و آباد است، و به جنوب شهر افتاده، مردمی بسیار و بیشتر با ثروت و اهل تجارتند. به همه سراها، عمارت عالیه و بناهای باشکوه نهاده اند. صحن این ابنیه پر از اشجار مثمره و صنوبر هاست ، فوا که این کوی ممتاز باشد. از آثار قدیمه در این کوی چیزی نباشد. این کوی نیز در قدیم نامی نداشت.
در گوشه شمالی این کوی، آنجا که به «ششکیلان» و «باغمیشه» می پیوندند، باغ و برزن کوچکی افتاده است که مردم آنجا را «دمشقیه» (گمش قیه) می نامند زیرا در زمانهای پیشین در آنجا باغ و کاخی بوده از بناهای «بغداد خاتون» دختر «امیر چوپان سلدوز» ، که به دست برادرش «دمشق خواجه» بنا شده بوده و به این جهت (دمشقیه) نامیده شده است. این کاخ که در حوالی (تکیه شاه حسین ولی) ساخته شده بوده تا هفتاد سال پیش، آثارش به جا بود ولی امروز جز نام کوی و باغی که بدین نام خوانده می شود، چیزی مشاهده نمی شود.
دستخط شادروان یحیی ذکاء
(تقدیم به تبریزیان عزیز در هرکجای جهان که هستند)
یحیی ذکاء