در جنگ جهانی اول به محض شروع جنگ ، دولت ایران اعلام بی طرفی کرد اما نیروهای امپراطوری عثمانی برای بیرون راندن سربازان روسی که در چند پادگان آذربایجان به عنوان حفظ منافع اروپاییان مستقر بودند، وارد خاک ایران شدند و بدین ترتیب بی طرفی ایران نادیده انگاشته شدو دولت پادشاهی آلمان نیز که قدرت پیاده کردن هیچ گونه نیرویی را در ایران نداشت، با تحریک احساسات ایرانیان و سوءاستفاده از احساسات مذهبی مردم ایران که تحت تاثیر تبلیغات آلمانی ها گمان می کردند که «ویلهلم» امپراطور آلمان مسلمان شده ، با دستندکار شدن جاسوسان آلمانی در ایران به ویژه در جنوب کشور ،یک جنگ تمام عیار را علیه روس و انگلیس به راه انداختن. در این میان روشن بینی و مصلحت اندیشی مراجع نجف جالب توجه بوده است. در این گزارش چهار اعلامیه ی صادر شده از سوی مراجع عتبات از نظر بینندگان می گذرد.
اعلامیه های مراجع ازنجف به شیراز برای جلوگیری از عدم مواضع بیطرفانه «صولت الدوله» حاکم شیراز درجنگ جهانی اول ———
شیراز — خدمت آقایان حجج و ارکان اسلام، دامت برکاتهم
دراین هنگامه عظمی وحرب(جنگ) عالم سوز که دولت علیّه ایران بیطرفی اختیار فرموده و سلامت مملکت و ملت را در سلوک این طریق دانسته ، بدیهی است وظیفه تمام رجال مملکت ،خصوص روساء عشایر و ایلات عدم تخلف از این طریقه(نموده)وباید ودر مساعدت با مکنونِ خاطرِ مبارک شاهانه ادام الله تعالی سلطانه ،طوری مراقبت نمایند که حتی میل قلبی در باره آنها(طرفین جنگ) ، بیک طرف توهّم(متمایل)نشود؛ چون از جناب اجل اکرم «صولت الدوله» ، دام علاه ، اقداماتی برضد حیاد(مشی صحیح)دولت ، مذکور است لهذا از حجج اسلامیه و….. مامول آنکه : انشااله تعالی هرچه زودتر در مقام جلوگیری از ..(خونریزی) برآید و خاطر جناب اجل را بوظیفه مقامیّه خودشان که عدم تخلف از مسلک همایونی است کاملا متذکر ؛ وتبعاتی که بواسطه تخالف نه تنها دامن گیر شخص خودشان و ایل جلیل قشقائی ،بلکه دامنگیر این مملکت و ملت خواهد بود ، (لذا بایشان) مشروحا توضیح فرموده ، وبعدم تخلف الزامشان خواهند فرمود انشااله
محل سجع مهر:الاحقر، محمدحسین الغروی النائینی ،- الاحقر ،مهدی الغَرَوی ،- الاحقر احمد الخراسانی ———-
توضیح:
در جنگ جهانی اول ، ایران بی طرفی خود را اعلام کرد ، لیکن پیش از آنکه جنگ فراگیر شود، نیروهای چریکی امپراطوری عثمانی برای بیرون کردن سربازان امپراطوری تزاری روس که در آذربایجان به عنوان حفظ منافع اروپاییان چندین پایگاه نظامی داشت، وارد ایران شدند و بدین ترتیب از همان روزهای نخستین نبرد، ایرانِ بی طرف، صحنه ی رویارویی عوامل طرفدار آلمان از جمله ایلات کشور با روس و انگلیس شد در حالی که دولت های انگلیس و روس نمی خواستند که نیروهای خود را دور از صحنه ی اصلی جنگ وارد کارزار کنند و در این میان، موضع علمای اعلام عتبات این بود که ، ایلات و مردم ایران از هیچ یک از دولت های درگیر جنگ جانبداری نکنند و چون برای دولت امپراطوری آلمان ، امکان پیاده کردن نیروهای نظامی در ایران ، وجود نداشت،با صرف هزینه های بسیار، ایلات کشور به ویژه ایل قشقایی را تحریک کرده بودند که در جنوب ایران با نیروهای انگلیسی مبارزه کنند و علمای اعلام نجف می کوشیدند که دولت ایران را از هرگونه حمایت آشکار و پنهان از دولت های متخاصم بر حزر دارند.
در این دستخط که صد و هفت سال پیش از سوی دوتن از مراجع عالی مقام عتبات صادر شده است، تذکری است به ایل قشقایی که از حمایت یک طرفه ی دولت های درگیر جنگ پرهیز کنند و حتی به این نکته اشاره شده است که دولت ایران و مردم ایران باید طوری رفتار کنند که اگر قبلاْ هم کسی طرفدار یکی از طرفین جنگ باشد ، از بروز آن خودداری کنند.
— شیراز ؛ جناب اجلّ اکرم آقای صولت الدوله وفّقه الله لمراضیه : بعضی قضایا اینجا ازجناب شما مسموع میشود؛ که عقلا وشرعا پسندیده نیست وبتقدیرصدق آن، نتیجه ایی جز هتک اَعراض و نهب(چپاول) اموال و اِراقه دِماء(خونریزی)ندارد؛ و دولت علیه ایران ،سلامت را در حیاد(اصطلاحا تعادل) و بیطرفی دیده ،شما که از رجال این دولت هستید چرا بدون ملاحظه عاقبت و خلاف مصلحت این ملت و دولت ،یکطرف را باید اختیار کنید ؟ ! آنهم اجنبی(بیگانه) بعید غیرمجرب ،بر همسایه نزدیک مجرب(عثمانی) ؛ محض خیرخواهی میگویم البته ؛تغییر وضع بدهید که صلاح درآنست انشااله تعالی
شیخ الشریعه شیرازی اصبهانی ———-
توضیح:
این دستخط صادر شده از سوی دو تن از مراجع عالی قدر عتبات است و دستورالعملی است از سوی مراجع عالی در مورد چگونگی برخورد دولت ایران و مردم ایران با طرفین و نکته ی جالب این است که به «صولت الدوله» رئیس ایل قشقایی تذکر می دهند که شما از آلمان امپراطوری حمایت می کنید در حالی که آلمان هزاران فرسنگ از ایران فاصله دارد ولی روس که هم پیمان انگلیس هست در همسایگی شما قرار دارد.
شیراز ؛ جناب اجلِّ افخم آقای قوام الدوله وفّقه الله لمراضیه : دروقایع این ایام و انقلابات جدیده ،طریقه ایی راکه مسموع میشود جنابعالی مرضیّ و مسلوک داشته اید،بسیار مستحسن و ممدوح علماء وعقلاء و موافق مصالح ملت و دولت است،همجوار نزدیک مجرب را ،نباید باجنبی بعید غیرمجرب فروخت ،جناب شما را باستقامت همین طریقه تحسین کرده ،تاکید و توصیه مینمایم ،امید است تخلف نشود انشااله تعالی . شیخ الشریعه شیرازی اصفهانی—
توضیح:
اهمیت این دستخط در آن است که شیخ الشریعه اصفهانی که پس از در گذشت «آخوندِ خراسانی» ،جانشین ایشان به شمار می رود به «قوام الدوله» تذکر می دهد که شما نباید روس و انگلیس را که در این سرزمین تجارب بیشتری دارند و همسایه ی شما هستند کنار گذاشته و از آلمان امپراطوری که دولتی کم تجربه و فرسنگ ها دور از ماست ترجیح بدهید.
شیراز ؛ علماءاعلام وحجج اسلام را بعد تبلیغِ سلام ، زحمت میدهم ؛ازجناب «صولت الدوله» بعضی ملاحظات و همراهی و طرف گیری ،اینجا مسموع میشود ، که عاقبت آن به انظارما وخیم و جز به ضرر ملت ودولت نتیجه ندارد ، البته ایشان رادیده(ملاقات کنید)ملتفت مفاسد این معنی بنمائید ؛و از فروختن همجوار نزدیک مجرّب ،باجنبی بعیدِ غیرمجرب منصرف نمائید. امید است ایشان ، ازخیرخواهی داعی و حضرات عالیات تجاوز ننمایند . انشااله تعالی شیخ الشریعه شیرازی اصبهانی مهر: شریعه الحق، عهدفتح الله
صولت الدوله