تئاتر سعدی، آخرین تئاتر از نسل عبدالحسین نوشین که در مرداد ماه 1332 گرفتار آتش سوزی شد.
تئاتر سعدی در خیابان شاه آباد در سال 1329 در محلی که سینما اطلس قرار داشت بنا شد. سینما اطلس سینمایی بسیار کوچک و جالب بود که معماری با اسلویی داشت، این سینما در انتهای پاساژی در خیابان جمهوری قرار داشت، بعدها در همان محل تئاتر سعدی ساخته شد. این سینما فیلم های درجه یک و البته برگزیده ای نمایش می داد نظیر «مایرلینگ» با شرکت «دانیل داربود» و «شارل بوایه» و «تاراس بولبا» با حضور «هاری بور» «بُلندهای بادگیر» با حضور «مل اومرن» و «سرلارنس اولیویه» و … بنابراین باید آن را جزو سینماهای درجه اول حساب کرد، فضا آن هم زیبا بود. س حق بود تا یادی از این سینما نیز بکنیم. تئاتر سعدی از شاهکارهای معماری هوانسیان بود.
تئاتر سعدی آخرین تئاتری بود که بر اساس نگرش علمی و آکادمیک به تئاتر ایجاد شد و در کودتای 28 مرداد سالن آن را به آتش کشیدند، بازیگران آن نیز گرفتار آتشی دیگر از هم پاشیده شدند.
نمای هایی که پس از افتتاح این تئاتر بر روی صحنه رفت عبارتند از:
برنامه افتتاحیه.
- بادبزن خانم و یندرمیر کارگردان خانم لرتا؛
- چراغ گاز؛ به کارگردانی خانم لرتا؛
- شنل قرمز؛ به کارگردانی خانم لرتا؛
- تارتوف؛ به کارگردانی آقای حسین خیرخواه؛
- از طبع خارج شد؛ به کارگردانی آقای حسین خیرخواه؛
- اوپنی گرانده؛ به کارگردانی آقای حسین خیرخواه؛
- مونتسرا و …؛ به کارگردانی آقای حسین خیرخواه؛
از بازیگران زن آن علاوه بر خانم لرتا باید از همسر آقا محمد عاصمی در آن زمان، نوران مهرزاد، فلور خانم و خانم اعلم یاد کرد، نقش های کوچک را نیز عده ای از بانوان اجرا می کردند.
نوشین بر این باور بود که در صورت امکان بانوان با همسران خود بازی کنند، شاید این نگره یا فرهنگ با اوضاع آن روزگار تناسب داشت. لرتا همسر نوشین و توران مهرزاد همسر خاشع بودند که همگی در تئاتر سعدی کار می کردند.
از آقایان هم می توان از تقی مینا، محمدعلی جعفری، حسین خیرخواه (بازیگر و کارگردان)، نصرت الله کریمی (بازیگر و گریمور تئاتر سعدی)، کهنمویی، عزت الله انتظای، امینی، خاشع، محمد عاصمی و برادران شباویز یاد کرد.
زنده یاد ولی الله خاکدان هم طراح صحنه این تئاتر بود که حق هست از دکورهای زیبای ایشان هم یاد شود. در فصل تئاتری 31-1330 نمایش شنل قرمز به کارگردانی خانم لرتا بر صحنه آمد که در شب اول از طرف دولت توقیف شد. روز بعد عوامل نمایش به مجلس شورای ملی رفته و در مجلس متحصن شدند، حتی دست به اعتصاب غذا زدند. کلیۀ بازیگران زن تئاتر و عده ای از مردان بازیگر جزو اعتصاب کنندگان بودند. خانم هاجر تربیت از نمایندگان زن مجلس که خود از زنان صاحب اندیشه در ایران بود، به دیدار اعتصاب کنندگان رفت، بالاخره تئاتر در اوایل آذر افتتاح شد و نمایش شنل قرمز اجرا شد، زنده یاد سعید نفیسی نقدی با عنوان «لذت گریستن» بر این نمایش نوشتند که بسیار جالب بود و در آن از کارگردانی خانم لرتا و بازی بی نظیر همسر آقای عاصمی در نقش (ننه اچه)پار سخت تمجید کردند. مدیریت و ریاست تئاتر را آقای عمویی که سرمایه گذار تئاتر بودند بر عهده داشت.
برگرفته از کتاب آن روگاران تهران، سیاه قلم های خسرو خورشیدی