قوانین نظامی بریگاد قزاق
از روایتی که ضمن مقاله ای در«مجلۀ کاوه»چاپ برلن منتشر شده است، معلوم می شود«کاساکوفسکی»در اواخر دوران مأموریت خود قوانین تازه ای برای بریگاد قزاق وضع کرده و به صحۀ همایونی رسانده بود. در عهد وزارت جنگ«آقا وجیه سپهسالار» سرتیپ روسی قزاقخانه به عنوان قوانین و قواعد نظامی، یک جزوۀ قانون نامه نوشته و دستخط و صحۀ همایونی را به مجری بودن آن تحصیل کرد. این فصول راجع به ترتیبات فوج مزبور، دارای اختیارات زیاد و حقوق متعددی بود. برای صاحبمنصب روسی از عزل و نصب و انجام دادن و اخراج و تنبیه و غیره و اگرچه آنها به موجب فرمان برقرار شده بود و جزء مواد یک قرارنامه میان ایران و روس یا صاحبمنصب مزبور نبود، با وجود این باز آنها را همیشه مجرا داشته و حق دولت ایران را در فسخ یکی از آن مواد قبول نکردند.
در این میان اگر مبنای بررسی های ما اسناد و مدارک بازیافته و منتشرشده در این کتاب باشد، نگارندۀ این سطور، چنان اختیاراتی را مطابق با واقع نمی داند و اگر قوانین یادشده به مرحلۀ اجرا درآمده باشد، مربوط به سال های آخر فرماندهی«کاساکوفسکی» است؛ زیرا در«مجلۀ کاوه» از او با عنوان سرتیپ یاد می شود و «کاساکوفسکی» در سال آخر مأموریت خود در ایران به درجۀ ژنرالی رسیده است. این نگارنده در اسنادی که از«کاساکوفسکی» در دست دارد، آثار چنین اختیاراتی را مشاهده ننموده است، در اسناد مربوط به جانشین او یعنی«کلنل چرنوزوبوف» نیز چنانچه در فصول آینده ملاحظه خواهند نمود، اختیاراتی از این دست وجود ندارد. اما در این نکته تردید نباید کرد که در دورۀ استبداد صغیر (1327 هجری قمری) و بعد از آن در جنگ اول جهانی، اوضاع مملکت، آنچنان آشفته بود که فرماندهان قزاق به ویژه«کلنل لیاخوف» از احدی حرف شنوی نداشتند.
پادگان قزاق ها
در مورد محل استقرار قزاق ها در پنج منبع موثق تاریخی، اشاراتی وجود دارد که اینک به بررسی یکایک آنها می پردازیم:
در«تاریخ رجال ایران» محل استقرار بریگاد سوارۀ قزاق از آغاز تأسیس تا پایان دورۀ فرماندهی«کلنل کاساکوفسکی» به این شرح نام برده می شود: در زمان«کلنل دومانتوویچ»، «داودیه»- در زمان «کلنل چارکوفسکی»، «قصر قاجار»- در زمان«کلنل کاساکوفسکی»، «قصر قاجار» و «میدان مشق». متأسفانه معلوم نیست که منابع مورد استفادۀ ایشان چه بوده است. در اسناد و کتب مرجع که برای تألیف این کتاب مورد استفادۀ این نگارنده بوده است، اشاره ای به پادگان«داودیه» مشاهده نگردیده است.«شاهزاده امان الله میرزاجهانبانی» در کتاب خاطرات خود می نویسد:«ابنیۀ قزاقخانه شامل عماراتی بود که اکنون ستاد نیروی زمینی و اداری وزارت جنگ در آن قرار گرفته، تعلیمات و مشق های نظامی در محل وسیعی به نام میدان مشق صورت می گرفت که اینک عمارات رفیع وزارت امور خارجه و شهربانی کل و موزۀ ایران باستان و غیره در آن عرض اندام می نماید. یک باب مدرسه هم به نام«مدرسۀ قزاقخانه» تأسیس شده بود که دارای مشق نظام بود و پسران افسران در آن پذیرفته می شدند. کلیۀ دروس در این مدرسه به زبان روسی تدریس می شد و دانش آموزان پس از طی آن به زبان روسی آشنایی کامل پیدا می کردند.»
«پاولوویچ» می نویسد:«پادگان قزاق ها در مرکز تهران واقع است. یک ساختمان وسیع دارای سه طبقه بود و به دستور ژنرال روس«کاساکوفسکی» بر پایۀ اصول معماری اروپایی ساخته شد. ساختمان شامل پنج قسمت داخلی با اصطبل، انبارها، اسلحه خانه، آتشبار و دیگر بناها و محصور با دیواری بلند بود.»
«مورخ الدوله سپهر» در مورد قزاقخانۀ دوران فرماندهی«کلنل کاساکوفسکی» می نویسد:«در عهد وی(کاساکوفسکی) عمارت قزاقخانه ساخته شد. او میدان مشق را دیوار کشید و آن محوطه را برای آموزش قزاق ها اختصاص داد.«قصر» را برای اردوی قزاقخانه از دولت گرفت و هنگام قتل ناصرالدین شاه به خوبی از عهدۀ نظم تهران برآمد.»
«افضل الملک»تاریخ نویس درباری عهد«مظفری»می نویسد:«شنبه 28 ربیع الاول 1315-بندگان اقدس همایونی عزیمت تشریف فرمایی را به اردوی سوارۀ قزاق که در سمت شمالی قصر قاجار که در یک فرسخی تهران است، فرمودند.» و در جای دیگر در گزارش اردوی سالیانۀ بریگاد قزاق نوشته است:«پنجشنبه 6 ربیع الثانی 1316-بندگان اقدس همایونی هنگام عصر برای ملاحظۀ اردوی بریگاد سوارۀ قزاق که همه ساله در فصل تابستان در صحرای بالای قصر قاجار بین تهران و صاحبقرانیه تشکیل می یابد، تشریف فرمای آنجا شدند.»
«غلامعلی خان عزیزالسلطان» در«روزنامۀ خاطرات» خود شرح رژۀ قزاق ها را در روز 15 ذی الحجۀ 1319 در میدان مشق آورده و به عمارت های جدید میدان مشق اشاره کرده، می نویسد:«پس از ناهار چون دعوت در قزاقخانه داشتم، رفتم درب میدان مشق که رو به روی میدان توپخانه است. رفتیم دیدیم هنوز بندگان اعلیحضرت شهریاری نیامده اند، لیکن سپهسالار تشریف داشتند و جمعی از سواره های قزاق صف کشیده بودند. رفتیم رسیدیم به قزاقخانه، آن عمارت جدید که تازه ساخته اند.»
از این روایت معلوم میشود که بناهای جدیدالتأسیس میدان مشق در سال 1319 به پایان رسیده است.
خاطرات ژنرال کاساکوفسکی
«کاساکوفسکی» بعد از اینکه از ایران به میهن خود بازگشت، خاطرات دوران فرماندهی خویش را به رشتۀ تحریر درآورد. دفترچۀ خاطرات او که محتوی اطلاعات بسیار جالبی دربارۀ اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در اواخر قرن نوزدهم و سال های اول قرن بیستم است، برای مدت بیش از چهل سال، جزء نسخ خطی«انستیتوی خاورشناسی علوم روسیه» در بوتۀ فراموشی مانده بود.
در سال 1941 و 1953 قسمت هایی از آن که مربوط به کشته شدن «ناصرالدین شاه» و جلوس«مظفرالدین شاه قاجار» بود و نیز مدارکی پیرامون چگونگی کشته شدن«گریبایدوف» سفیر تزار در دربار«فتحعلیشاه قاجار» توسط شخصی به نام«گ.م.پتروف» منتشر شد. از مقاله ای که در سال 1923 میلادی در«مجلۀ شرق نوین»روسیه منتشر شده است، معلوم می شود که«انجمن علمی خاورشناسی شوروی»در نظر داشته است که این دفتر خاطرات را یکجا منتشر نماید، ولی این تصمیم به مرحلۀ عمل درنیامده است. دفتر خاطرات«کاساکوفسکی» که جزو نسخ خطی«انستیتوی خاورشناسی آکادمی علوم تاریخی» روسیه است، شامل وقایع ایران در سال های 1896 تا 1898 می باشد، ولی به نظر می رسد خاطرات دیگری نیز که مربوط به سال های بعد از آن بود، وجود داشته است که متأسفانه در«انستیتوی خاورشناسی» جز همان دفترچۀ خاطرات چیز دیگری در حال حاضر موجود نمی باشد.